Røður 2019 Jenis av Rana

Góði Bogi

Tað sigur eitt sindur um lívið, at mín fyrsta almenna uppgáva, nú eg júst eri byrjaður sum landsstýrismaður, er at skula biðja einum manni farvæl, tí hann gevst.

Lívið er fult at byrjanum og endum – av fólki, sum byrja, og fólki, sum gevast.

Men hóast vit ikki fingu nakað samstarv, eri eg fegin um at bera tær eina heilsan í dag.

Av tí, at eg júst eri komin í hendan sessin, havi eg í stóran mun upplivað teg – sum Føroya fólk flest – ígjøgnum miðlarnar.

Og lat okkum bara vera erligar – tað hevur mangan leikað hart á.

Kortini hava vit havt eina kenslu av, at tú hevur verið glaður og positivur, og at tú hevur sæð ljóst uppá tað, sama hvussu trupul støðan hevur verið.

Tú er ein maður við positivum lyndi – og tað er helst er ein fortreyt, tá man skal fremja eina so stóra uppgávu, sum at leggja tríggjar púra ymiskar undirvísingarstovnar saman.

Mær er sagt, at tú – einaferð, tá tú helt eina røðu fyri tínum breiða starvsfólkahópi – brúkti Bábelstornið, sum samanbering. At endamálið við Glasi er júst tað øvugta av tí, sum hendi við Bábelstorninum. Heldur enn at fløkja tungumálini, so eingin skilti hvønn annan, er ætlanin her at skapa forstáilsi og samstarv.

Og eg kann siga tær, at tað eru mong, sum eru ovfarin yvir hesa samanleggingina – og tað, sum Glasir umboðar.

Eg var einaferð á vitjan her á Glasi við einum blandaðum Norðurlendskum hópi. Tað vóru trivnaðarnevndir úr øllum okkara grannalondum. Og her uppi á svalanum stóð Berthel Haarder – tann gamli, garvaði politikarin úr Danmark – og hugdi útyvir alt hetta yðjandi lívið av okkara ungdómum – og hann fekk næstan ikki orðið upp.

- Hetta er ein dreymur, segði hann at enda.

- Hetta er ein dreymur, tí tit hava megnað at sameint tað handaliga og tað bókliga.

Og allir hinir norðurlendsku gestirnir vóru samdir. Øll eru hugtikin av visjónunum, sum her dagliga verða førdar út í lívið. Hetta er ein øðrvísi máti at gera tingini uppá. Ein óvanlig leið at ganga.

Og Bogi, vit vita eisini, at tín leið hevur verið øðrvísi, enn hjá teimum flestu.

Tú hevur greitt frá, at tá tú sjálvur gekk í skúla, helt tú teg vera býttan. Og tú fekst at vita, at tú neyvan nakrantíð fórt at blíva til nakað, tí tú hevði so ilt við at lesa.

Tí lá tað ikki í kortunum, at tú skuldi enda sum maskinmeistari, og viðurkendur granskari og professari, áðrenn tú gjørdist skúlastjóri fyri øllum miðnámsskúlunum í Havn.

Og í øllum hesum – bæði í mun til lívsleiðina og í mun til stóru uppgávuna her á Glasi - kann eg ikki lata vera við at hugsa um títt navn.

Bogi.

Tí ein bogi er jú eisini eitt navnorð, sum Sprotin lýsir soleiðis: ein lutur av bendum viði við strongi ímillum endarnar.

Ein bogi er eitt sterkt vápn, sum bæði skal vera liðiligt og kunna geva seg, tá á stendur – men sum samstundis má vera so mikið haldført, at tað ikki brotnar, tá harðast leikar á.

Og tá trýstið er av, tá pílurin er sendur og uppgávan fullførd, má bogin flyta seg aftur til útgangsstøðuna.

Tað krevst ein sterkur bogi fyri at geva pílunum góða ferð og góðan rætning - og senda teir avstað út í verðina, har teir vónandi raka málið og treffa, so teir gera gagn og eru til nyttu.

Eg hugsi, at hetta er ein góð mynd av teimum eginleikunum, sum krevjast í hesum starvinum – og sum komandi rektarin eisini krevur hava.

At kunna standa ímóti, tá tað er neyðugt, og at geva seg, tá tað er neyðugt – alt eftir hvat tænir endamálinum best. Og yvirskipaða endamálið – fyri okkum øll - er at geva ungdóminum gott flog og rætta kós á ferðini út í samfelagið og út í lívið.

So góði Bogi. Hjartaliga takk fyri títt arbeiði.

Og eisini ein hjartans tøkk til øll tykkum, sum hava arbeitt saman við Boga. Sum hava stuðlað undir hesa samanlegging, so vit kundu fáa hetta kraftsentrið fyri okkara ungdóm. Tit eiga øll stórt rós uppiborið, tí eg veit, at tað hevur ikki bara verið lætt.

Og góði Steinbjørn – góða eydnu og hepna hond, nú tú tekur yvir í rektarasessinum, inntil nýggjur rektari verður settur. Tað verður ætlandi sum skjótast.

Takk fyri, at tú vildi taka við, nú Bogi gevst.

At enda vil eg ynskja Boga bestu eydnu og blíðan byr. Tað verður spennandi at síggja, hvagar tín leið nú ber.

Men í øllum hesum meldrinum av fólki, sum byrja, og fólki, sum gevast í ymsum størvum, vil eg bera tær eini ráð, sum eg sjálvur havi roynt at halda meg til - serliga tá eg havi havt nógv um at vera. Og tað er at royna at vera heima við hús um kvøldið.

Tí sjálvt um størv eru spennandi og avbjóðandi, so er familjan tað støðuga ýtið. Og vit, sum einaferð hava verið í sama aldri, sum tú, vita, at tað er nógv at taka sær av, tá man er signaður við einum heimi, eini góðari konu og fleiri børnum.

Lat nú bogastreingin, sum hevur verið spentur hart í langa tíð, sleppa at hvíla, áðrenn tú fert víðari á starvsleiðini.

Unna tær sjálvum – og familjuni – ta tíðina og tann friðin, sum tú nú vinnur við at hava sagt hetta starvið frá tær.

Stóra takk fyri, Bogi - og Guds signing framyvir.

Myndir: Tróndur Dalsgarð

Intervention by Mr. Jenis av Rana, Minister of Foreign Affairs and Culture, at the UNESCO 40^th General Conference on 13 November 2019.

Mr. President of the General Conference

Mr. Chair of the Executive Board

Madam Director‐General

Distinguished Delegates

Ladies and Gentlemen

Attending the 40^th General Conference this year, the Faroe Islands are also pleased to be celebrating our 10-year anniversary as an associate member of UNESCO.

Over the past decade the challenges facing the world have only increased. Climate change, war, poverty and the loss of biodiversity are among the threats that continue to call for the world to act.

The development and implementation of the Sustainable Development Goals over the same decade has also marked a positive turning point in the way we want to live our lives and manage our global resources.

And we greatly appreciate that UNESCO has set the Sustainable Development Goals at the forefront of all its activities – not only Goal number 4 on quality education, but also the 16 other Goals.

Representing an island nation heavily dependent on the resources of the ocean, I must highlight the importance of Goal number 14 on life below water. I want to underline the important work of the Intergovernmental Oceanographic Commission in this regard. If I can make a pledge for the next decade of Faroese participation in UNESCO, it will be for the Faroes to contribute directly to the work of UNESCO and IOC in the upcoming Decade of Ocean Science for Sustainable Development.

Fourteen hundred square kilometers of land over 18 islands in the middle of the North Atlantic Ocean makes the Faroe Islands a small island nation - and the tiny rocky shore is to the vast ocean just about the same as a grain of sand to the floor of a ballroom - as our renowned writer, William Heinesen put it. But with an ocean area of close to three hundred thousand square kilometers, we prefer to call ourselves a Large Ocean Nation.

As well as its obvious economic importance, the ocean also has an intangible value to the people of the Faroe Islands. The ocean can be heard in our music and seen in our art - and especially the ocean is present in our language – “he must have been born in the surf” is said about a person speaking rather loudly.

The first decade of associate membership in UNESCO is not the only anniversary we are celebrating this year.

Two hundred years ago, the orthography of the Faroese Language was created, providing a firm basis for the development of Faroese ever since. One of our important tasks today is to develop educational material for foreigners learning Faroese as a second language. This is quite a commitment in a country with only fifty-two thousand inhabitants. For us, education is the key to sustainable development, and we believe in an education system that leaves no one behind.

The Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage came into force in the Faroe Islands in 2018 and implementation is well under way. I must say that it is a great pleasure for us to be working alongside our neighboring Nordic Countries on this matter.

Although the orthography of the Faroese Language was only created two hundred years ago, for more than a millennium Faroese has been a living oral language going back to its old Norse origins. It has been safeguarded by the unbroken culture of the ancient ballad dancing that has been passed on from generation to generation – with a total of more than seventy thousand verses that were first recorded in written form centuries later.

The ancient tradition of ballad dancing that originates in medieval Europe is still very much alive in the Faroe Islands. It is nowadays referred to as the Faroese dance. You can say that instead of being preserved in libraries, European culture and history has been present in the minds of the Faroese people through the places, actions and characters kept alive in the storytelling and rhythm of the ballads. In this way, the stories of Charles le Magne and the battle of Roncesvalles are still learnt by heart and chanted together around the Faroe Islands - also by children in primary schools.

We are proud that this European tradition from the early middle ages is still alive - and we will do our best to safeguard it – for all of us to celebrate in the decades and the centuries to come. We believe that the safeguarding of language and culture in all their diversity is fundamental to reaching our Sustainable Development Goals.

I thank you for your attention.

Hjartaliga vælkomin. Gott at síggja, at tit eru møtt so fjølment til hesa framløgu av úrslitunum av PISA-kanningini 2018.

Í høvuðsheitum kunnu vit siga, at tað gongur betur og betur hjá Føroyum. Vit hava fingið munandi betur úrslit til hesa kanningina samanborið við fyrstu PISA-kanningina, sum Føroyar vóru við til.

Tað var í 2005, at Mentamálaráðið gjørdi av, at Føroyar skulu vera partur av PISA-verkætlanini, og Føroyar hava sostatt luttikið í fimm kanningum: í 2006, 2009, 2012, 2015 og seinast í 2018.

Sum vit fara at síggja um eina løtu, er nógv at gleðast um. Vit hava í dag yvirhálað lond, sum vit vóru jøvn við í 2006. Og hyggja vit at úrslitunum í støddfrøði og náttúruvísind ganga pílarnir støðugt uppeftir.

Í lesing eru tølini tó blivin eitt vet verri samanborið við úrslitini í 2015. Og hyggja vit eftir motivatiónini hjá teimum ungu í sambandi við PISA-kanningina, so kann hon gerast munandi betri. So tað eiga vit at gera okkurt við.

Samanumtikið hava vit lyft veikastu næmingarnar, vit hava eina breiða miðju, men enn mangla vit ein sterkan topp. Og tað er nakað, sum vit fara at arbeiða við til komandi PISA-kanning.

Tað er nógv, sum bendir á, at vit eiga at menna KT-økið og eiga at endurskoða námsætlanirnar, landsroyndirnar og próvtøkuuppgávur. Og tað havi eg ætlanir um, at vit fara í holt við sum skjótast.

Tí vit hava ein dugnaligan ungdóm og dugnaligar lærarar, sum kunnu gerast enn betri við teimum røttu amboðunum – og tað eiga vit at raðfesta. Tí ungdómurin er framtíðin, og tí hava vit allar orsøkir til at raðfesta ungdómin.

Nú fari eg at lata Erlu Olsen, Vár í Ólavsstovu og Rúnu Hilduberg orðið. Tær fara at greiða okkum nærri frá úrslitinum av PISA-kanningini 2018.

Gerið so væl tit.

Takk fyri.

Góðu íðkarar. Og góðu áskoðarar – bæði tit í høllini her og eisini tit, sum sita heima og hyggja.

Hetta er ein spennandi dagur. Beint nú standa 81 svimjarar klárir. Tit bíða spent eftir at sleppa at leypa í ljósabláa hylin - og kanska við einum gyltum heiðursmerki um hálsin aftaná.

Og hetta er eisini ein avgerandi dagur. Tí sum Rókur nevndi í áni, so er tað ikki bara føroyska meistaraheitið, sum stendur upp á spæl – svimjararnir kunnu eisini svimja seg til Norðurlendsku Meistarastevnuna og Junior Meistarastevnuna - og eisini til EM-kappingina, sum verður í desember.

So tað verður spennandi at fylgja við hetta vikuskiftið.

---

Sjálvt um tey flestu okkara læra at svimja sum heilt ung, er tað ikki bara sum at siga tað. At vera so góð ella góður, sum tit eru, krevur miðvísa venjing. Tað er hart arbeiði. Og aftanfyri hvørt tak liggja nógvir tímar.

Og ein kaldan og myrkan november-morgun sum í morgun, hugsi eg ofta um tykkum. Svimjarar, sum fara upp, tá tað enn er bølamyrkt uttanfyri, fyri síðani at leypa í ein kaldan hyl, meðan vit onnur liggja og sova. Júst tað krevur bæði dissiplin og eitt øgiligt ágrýtni.

Uttan at taka nakað frá nøkrum, so haldi eg meg tora at siga, at svimjing er ein ektað føroysk ítróttargrein. Umgird av havi, liggur tað í okkara natúr og í okkara mentan at svimja. Tað er tí eingin tilvild, at svimjing er tann ítróttagreinin, sum Føroyar í altjóða høpi hava staðið seg best í. Á sama hátt sum sjógvurin í øldir hevur verið okkara brúgv til umheimin, so er svimjing vorðin ein pallur, har Føroyar av álvara kunnu kappast við hini á altjóða stigi. Og tað er tykkum at takka.

---

Eg havi ikki sjálvur svomið til kappingar sum hesa - og so langt frá. Men eg var so heppin, at vit høvdu svimjihyl á Tvøroyri. Og har lærdi eg at svimja.

Eg havi eisini havt nógvar góðar løtur, tá synirnir vóru smáir. Tá komu vit ofta oman í høllina her. Og tað er óivað orsøkin til, at tann yngsti bæði bleiv svimjari og seinni venjari.

Men mín størsti áhugi fyri svimjing hevur verið sum kommunulækni. Sum kommunulækni havi eg aftur og aftur rátt sjúklingum – serliga teimum við rygg- og liðsjúkum – at svimja. Tí svimjing er sunn og góð fyri alt likamið. Og eg fari at endurtaka tað: Farið og svimjið, um tit hava trupulleikar við rørslulagnum, sum vit so fínt kalla tað.

Men svimjing er ikki bara fyri likamið – hon er eisini ómetaliga góð fyri tað sosiala.

Svimjing knýtir okkum saman og er fyri øll. Hon fevnir um alt frá morgunfrúum og morgunharrum til pinkubarnasvimjing, skúlasvimjing, parasvimjing, havsvimjing, vetrarsvimjing og í dag meistarasvimjing. Og hon fevnir so sanniliga eisini um tað stóra sjálvbodna arbeiðið, sum fer fram í feløgunum kring landið. Tit gera eitt megnar arbeiði, og eg vil fegin takka tykkum fyri tað.

Og við tí fari eg at seta meistarastevnuna í stuttgeil 2019 og ynskja tykkum øllum góða eydnu.

Takk fyri.